Populisten en technocraten in de gefragmenteerde democratieën van Europa

Inmiddels worstelt de Europese Unie al meer dan een half jaar om de eurocrisis duurzaam op te lossen. En zoals de laatste ronde van brinkmanship tijdens de volgende reddingstranche voor Griekenland laat zien, is de crisis verre van opgelost. Het is nog te vroeg om te zeggen wat voor soort EU uiteindelijk uit de crisis zal komen, maar het is niet te vroeg om de balans op te maken van de politieke veranderingen die de afgelopen vijf jaar al hebben plaatsgevonden.

De conventionele wijsheid zegt dat zowel het linkse als het rechtse populisme in opkomst zijn over het hele continent. Toch slaagt deze luie vergelijking van links en rechts er niet in een complexer beeld te vangen: slechts enkele van de nieuwe linkse krachten in Europa zijn echt populistisch geweest. Hun belangrijkste prestatie was het creëren van een alternatief voor sociaal-democratische partijen die tot op zekere hoogte in diskrediet zijn gebracht door hun associatie met de zogenaamde Third Way van Tony Blair en Gerhard Schroeder, die probeerden de linkse zijde van Europa te verzoenen met marktvriendelijke hervormingen en globalisering. Ondertussen bedreigt het rechtse populisme inderdaad de nationale democratieën, zowel tegengesteld als op een merkwaardige manier, profiterend van technocratisch EU-beleid dat soberheid bevordert.

Het is duidelijk dat een politiek meer gefragmenteerd Europa het gevolg is geweest. We zullen waarschijnlijk meer besluiteloze verkiezingen zien, zoals in Spanje in december 2015, en tot op zekere hoogte, Ierland in februari 2016, en ook steeds groter wordende coalities van partijen die zich verenigen tegen rechtse populisten, zoals werd gezien in de nasleep van verkiezingen in verschillende Duitse deelstaten in maart, evenals bij de Oostenrijkse presidentsverkiezingen in mei. Of deze ontwikkeling neerkomt op een 'vertegenwoordigingscrisis' zoals vaak wordt beweerd, zal afhangen van de antwoorden op twee vragen: Kunnen rechtse populistische partijen, die hun agenda nu voortzetten door te beweren dat zij alleen de "echte mensen" vertegenwoordigen, "normale" partijen worden die de zorgen van constituenten vertegenwoordigen zonder exclusieve claim op legitimiteit? En kan supranationale politiek in de EU zodanig worden hervormd dat het meer betekenisvol aansluit bij ontwikkelingen binnen nationale partijensystemen?

Uitgeholde democratieën

Men hoort vaak klachten in Europa dat de inhoud van democratie wordt uitgehold. De Britse sociale wetenschapper Colin Crouch bedacht meer dan tien jaar geleden de term 'post-democratie'; zijn Duitse tegenhanger Wolfgang Streeck begon recenter te spreken van 'façademocratieën'. Vooral het begrip post-democratie heeft overal op het continent een grote weerklank gekregen, met een diffuus gevoel dat terwijl de machinerie van democratie - verkiezingen en machtsoverdrachten, andere dingen - blijft functioneren, het hart en de ziel van democratie lijken te zijn gestorven. Zowel Crouch als Streeck hebben de schuld gegeven van de macht van financiële elites en het keurslijf dat de Europese Unie, en in het bijzonder de eurozone, hebben genomen op beleidsvorming. Maar beide hebben ook vertrouwd op het beeld van een gouden eeuw van volkssoevereiniteit in Europa, waarmee het smerige heden dan kan worden vergeleken.

Een dergelijk contrast is echter twijfelachtig, althans buiten het Verenigd Koninkrijk, waar idealen van parlementaire soevereiniteit grotendeels intact zijn gebleven en waar de oprichting van het naoorlogse welzijnssysteem, met name de National Health Service, inderdaad kan worden opgevat als de directe vertaling van populaire wensen in een grondige herstructurering van het staatsbestel. Elders was de situatie nogal anders: naoorlogse leiders in West-Europa probeerden een order op te richten die vooral bedoeld was om een ​​terugkeer naar het totalitarisme te voorkomen. Om dit te doen, vertrouwden ze op een bepaald beeld van het verleden: een beeld dat werd gedomineerd door ongedwongen 'massa's' die totalitaire leiders probeerden te smeden tot volledig homogene politieke collectieven, zoals de zuivere, etnische Duitse Volksgemeinschaft van de nazi's of het 'Sovjetvolk'. die Stalin in de jaren dertig had willen creëren.

Lees hier het hele verhaal ...